Tradycja święcenia bukietów z ziół w święto Matki Boskiej Zielnej

Bukiecik z kłosów zbóż, ziół, kwiatów, owoców przynoszony do kościoła w celu poświęcenia dnia 15 sierpnia. Jaką historię ma ten zwyczaj? I dlaczego święto Wniebowzięcia Matki Boskiej znamy jako święto Matki Boskiej Zielnej?

W sierpniu każdy kwiat woła – zanieś mnie do kościoła

Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny obchodzone jest od 1950 r. kiedy to papież Pius XII ogłosił dogmat  wiary katolickiej, który mówi że Matka Jezusa Chrystusa, Maryja wraz z ciałem została wzięta do nieba.

Jednak kult wniebowzięcia Maryi datuje się już na V wiek n.e.

Święto to nazywane jest także świętem Matki Boskiej Zielnej. Najprawdopodobniej wzięło się to z legendy głoszącej, że po otwarciu grobu Maryi nie było w nim jej ciała, a jedynie kwiaty. Już od X wieku istnieje zwyczaj  święcenia ziół, owoców, zbóż i innych roślin, których o tej porze roku jest największa obfitość. Ludzie czuli sytość, wiedzieli, że dzięki plonom przetrwają kolejny rok, chcieli wyrazić swoją wdzięczność i radość. Do dzisiaj przetrwał zwyczaj święcenia bukietów, w których znajdują pierwociny z pól, zioła, owoce, kwiaty. 

Jakie tradycyjne rośliny znajdujemy w bukietach?

Na pewno są to kłosy zbóż - powinny być wszystkie, ale teraz dla mieszczuchów to cała wyprawa za miasto. Ja mam swoje miejsce, gdzie po żniwach zostają pojedyncze kłoski, więc zawsze kilka znajdę. Sama nazwa "sierpień" wzięła się stąd, że zboże koszono sierpem. A że "na Wniebowzięcie skończone żęcie"  - wyprawiano dożynki jako podziękowanie za obfite plony. 

W czasach przedchrześcijańskich dożynki obchodzone były podczas równonocy jesiennej, potem zwyczaj ten zanikł i powrócił w XVI w. Początkowo urządzali je właściciele ziemscy dla chłopów, jako nagrodę za ich trud. Z czasem także pojawiły się dożynki chłopskie, parafialne, gminne, zmieniły też swój charakter  - stały się świętem wszystkich rolników. Po wojnie próbowano je upolitycznić, ale od 1989 roku znów mają charakter bardziej religijny. 

Wróćmy jednak do naszego bukieciku. Co oprócz zbóż? Oczywiście zioła.

Wiele ziół nosi nazwy ludowe związane z kultem Maryi lub Bożej Rodziny- jak np. dzwonki Panny Maryi, Boże drzewko, warkocze Matki Bożej, rękawiczki Matki Boskiej, torebka Matki Boskiej,  róża Matki Boskiej, ziele Matki Boskiej, pantofelki Matki Boskiej - czy wiecie, jakie to są zioła? Jeśli nie - to rozwiązanie tej zagadki znajduje się na końcu wpisu. A może znacie jeszcze inne - bo jest ich o wiele więcej.

Często też dodawano kwiaty, które również kojarzą się z Maryją - jak róże i lilie.

Z dzieciństwa pamiętam też nabite na patyczek owoce: małe jabłko i gruszkę i sama również dodaję do bukieciku owoce. Czasami nawet dodawano ziemniaka. Tego nie robię, ale można np. gałązki leszczyny, lipy.

Te bukiety mogą mieć też różne zastosowanie - jeśli chcemy ususzyć, to wiadomo, że będą w nim zioła, które dadzą się łatwo zasuszyć, a jeśli zjeść (czy raczej wypić w postaci naparu) - to też trzeba dobrać odpowiednie składniki. 

Jaki był cel święcenia ziół?

Oprócz podziękowania Bogu za dary pól - zioła wykorzystywano w celach leczniczych dla ludzi i zwierząt. Wierzono też, że po poświęceniu nabierają szczególnych  mocy. 

Można było nimi okadzać pomieszczenia - także gospodarcze, lub włożyć np. za święty obraz wiszący na ścianie, bądź w innych zakamarkach izby, stodoły czy obory. Uważano, że chroni to przed złym wpływem szatana, ale także przed piorunami, gradem, zarazą, rzuconymi czarami oraz szkodnikami - takimi jak myszy, które wyjadały ziarna. Ziarna z kłosów mieszano ze zbożem na pierwsze zasiewy.

W razie burzy czy gradu dodawano poświęcone zioła do ognia w piecu, aby dym unoszący się z komina rozgonił chmury, zapewnił bezpieczeństwo.

Zioła wykorzystywano też leczniczo - robiono z nich napary, herbatki i pito je przy różnych dolegliwościach.

Zioła wkładano pod poduszkę osobie umierającej i zmarłemu do trumny.

Przechowywane bukiety przynosiły szczęście w domu, zapewniały dobrobyt.

Bukietów nie można było wyrzucać, tylko paliło się je razem z zeszłorocznymi palmami wielkanocnymi.

15 sierpnia jest też Dniem Zielarzy oraz wszystkich miłośników i zbieraczy ziół. Życzę więc wszystkim obfitych zbiorów i wielu korzyści ze zbierania tych cennych roślin!

Ciekawostki:

• W Polsce obchodzimy święto Matki Boskiej Zielnej, w Czechach - Korzennej, w Estonii - Żytniej, a w Bawarii i Nadrenii - Kwietnej.
• W okresie powojennym gospodarzem dożynek był I sekretarz KC PZPR jako gospodarz całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a obchodzenie dożynek miało służyć zacieśnianiu sojuszu robotniczo-chłopskiego. Niemniej pozostawiono wiele ludowych obrzędów, przyśpiewek i zwyczajów.
• Roślin w bukiecie powinno być między 7 a 77. 
• Nasz słynny etnograf Oskar Kolberg pisał, ze zanim bukiet umieszczono w izbie, najpierw wkładano go do lnu lub  kapusty na 6 dni.

Rozwiązanie zagadki:

Dzwonki Panny Maryi - to dziurawiec,

Boże drzewko - to bylica pospolita

pantofelki Matki Boskiej - to tojad

rękawiczki Matki Boskiej - to orlik pospolity

torebka Matki Boskiej - to tasznik

róża Matki Boskiej - to krwiściąg lekarski

warkocze Matki Bożej - to dziewanna

ziele Matki Boskiej - to rojnik