Żelazo to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak organizm nie potrafi wyprodukować go sam – trzeba więc dostarczać go z odpowiednim pożywieniem.
Żelazo przyjmujemy w pokarmach jako hemowe i niehemowe.
Żelazo hemowe – łatwiej się przyswaja, występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego.
Żelazo niehemowe – jest trudno przyswajalne, występuje w produktach roślinnych.
Etapy przemiany żelaza w organizmie:
- wchłanianie
- transport
- udział w procesach metabolicznych
- magazynowanie
Żelazo wchłaniane jest, po pewnej "obróbce"w dwunastnicy i w jelicie cienkim.
Po wchłonięciu wiązane jest przez apoferrytynę, czyli białko, które transportuje jony żelaza w komórkach ścian jelita.
Następnie łączy się z jonami żelazowymi - powstaje ferrytyna, czyli białko magazynujące żelazo, które zapewnia odpowiednie stężenie tego minerału i uwalnia żelazo do krwioobiegu w razie potrzeby.
Transportem żelaza we krwi zajmuje się białko transportujące - transferyna
Żelazo jest także magazynowane w wątrobie - również w postaci ferrytyny oraz w śledzionie przez białko hemosyderynę. W mięśniach żelazo jest składnikiem miobloginy (służy magazynowaniu tlenu wykorzystywanego do pracy mięśni). Znajduje się też w hemoglobinie - białka, które znajduje się w czerwonych ciałkach krwi.
W organizmie człowieka znajduje się 3 - 5g żelaza.
Funkcje żelaza
- tworzenie krwinek czerwonych w szpiku kostnym
- bierze udział w transporcie tlenu - dzieje się tak, gdyż ok. 70% żelaza znajduje się w hemoglobinie
- wpływa na prawidłowy metabolizm
- pomaga w detoksykacji szkodliwych związków w wątrobie
- pomaga w zwalczaniu wirusów i bakterii przez system immunologiczny
- wpływa na pracę układu nerwowego
- pomaga w walce z wolnymi rodnikami – co wpływa na wygląd skóry
Niedobór żelaza w organizmie
Przyczyną niedoboru może być:
- niska przyswajalność żelaza - może na to wpływać obecność pierwiastków takich jak: miedź, cynk, sole fosforu i wapnia oraz nadmierne spożywanie kawy, herbaty, mleka – nadmiar kazeiny), błonnika
- zaburzenia wchłaniania - często u osób starszych, przy uszkodzeniach śluzówki lub przy nieprawidłowej florze bakteryjnej jelit
- choroby zakaźne i pasożytnicze
- choroby układu pokarmowego
- nadmierna utrata krwi (obfite miesiączki, pooperacyjne)
- zwiększone zapotrzebowanie w pewnych okresach życia (wcześniaki, młodzież w okresie dojrzewania, kobiety w ciąży i karmiące piersią)
Sygnały świadczące o niedoborze żelaza:
Ponieważ organizm magazynuje pewną ilość żelaza – spadek tego minerału odczuwamy dopiero po ich wyczerpaniu . Co powinno nas zaniepokoić i może świadczyć o za małej ilości żelaza w organizmie?
- osłabienie organizmu, ale też sprawności umysłowej (kłopoty z zapamiętywaniem, koncentracją), apatia
- blada skóra, siniaki, krwawienia z nosa
- wypadanie włosów, łamliwość paznokci
- zaburzenia rytmu serca (palpitacje)
- trudności w oddychaniu, dolegliwości ze strony oskrzeli
- bóle głowy
- osłabienie odporności, częste przeziębienia
- owrzodzenia w jamie ustnej
- zajady
- sucha skóra
- sińce pod oczami
- ochota na spożywanie „dziwnych” produktów jak tynk, papier
Do czego może doprowadzić niedobór żelaza?
- niedokrwistość na skutek zmniejszenia się liczby erytrocytów
- upośledzenie odporności – mniejsza ilość leukcytów
- zaburzenia termoregulacji (hipotermia)
- obniżenie metabolizmu
- zmniejszenie wydolności fizycznej
- zaburzenia funkcji OUN
Źródła żelaza:
Najlepiej wchłania się żelazo dostarczane z mięsem - ok. 20 %, roślinne - ok. 5%.
żelazo hemowe znajdziemy w:
- czerwonym mięsie
- podrobach
- rybach
- żółtkach jaj
żelazo niehemowe zawierają:
- warzywa zielone
- kakao
- produkty pełnoziarniste
- kasza gryczana
- buraki
- groch
- suszone morele, brzoskwinie
- orzechy
Co mają zrobić osoby, które nie jedzą mięsa? Zalecane jest spożywanie produktów bogatych w witaminę C, która w znacznym stopniu zwiększa wchłanianie żelaza. W ostateczności można stosować suplementację żelaza, ale należy pamiętać, że można przedobrzyć, a nadmiar tego pierwiastka nie jest obojętny dla organizmu.
Nadmiar żelaza w organizmie
- Hemochromatoza – gdy zbyt duża ilość Fe odkłada się w narządach.
- Proces wchłaniania żelaza hamuje sok trzustkowy. Nasilone wchłanianie tego pierwiastka obserwujemy więc przy uszkodzeniach trzustki.
- Może prowadzić do chorób serca oraz chorób nowotworowych.
- Nadmiar żelaza może świadczyć o zapaleniu wątroby.
- Nadwyżka żelaza powoduje powstawanie wolnych rodników - jednych z największych "szkodników"naszego organizmu
- Dłuższe przyjmowanie preparatów z żelazem może powodować zabarwienie stolca na czarno, zaparcia (czasem biegunki), skurcze.
