Układ pokarmowy składa się z:
- przewodu pokarmowego
- narządów, które wchodzą w skład układu pokarmowego:
FUNKCJE PRZEWODU POKARMOWEGO:
- pobranie pożywienia i wody
- trawienie
- przyswojenie potrzebnych składników odżywczych (białka, witaminy, tłuszcze, węglowodany)
- wydalenie zbędnych składników
BUDOWA PRZEWODU POKARMOWEGO:
- jama ustna
- gardło
- przełyk
- żołądek
- jelito cienkie
- jelito grube
- wątroba
- trzustka
JAMA USTNA:
przedsionek jamy ustnej:
- wargi
- policzki
- dziąsła
- gruczoły
ZĘBY:
- mleczne (20)
- 4 siekacze
- 2 kły
- 4 trzonowce
- stałe: (32)
- 4 siekacze
- 2 kły
- 4 zęby przedtrzonowe
- 6 trzonowych
ćwiartkami: 2 + 1 + 2 + 3
ŚLINIANKI:
- przyuszna (największa)
- podżuchwowa
- podjęzykowa
rola ślinianek
- wydziela sok trawienny (ślinę)
rola śliny:
- nawilżanie (mucyna)
- działanie bakteryjne (izozym)
- w jamie ustnej rozkładane są: skrobie (cukry złożone) – enzym amylaza ślinowa (tiamina)
JĘZYK – duży twór skórno – mięśniowy
budowa:
rola języka:
- mieszanie pokarmów
- formowanie i przesuwanie kęsów pokarmowych
- odczuwanie smaku (brodawki, kubki smakowe)
- cztery smaki:
- słodki
- słony
- gorzki
- kwaśny
brodawki: (w zależności od kształtu)
- nitkowate
- grzybowate
- okolone
- liściaste
- podniebienie miękkie
- podniebienie twarde
GARDŁO
- część nosowa
- część ustna
- część krtaniowa
gardło jest częścią wspólną dla układu pokarmowego i oddechowego
PRZEŁYK
- duża cewa mięśniowo - błoniasta, która łączy gardło z żołądkiem
- posiada trzy odcinki:
- szyjny
- piersiowy (najdłuższy)
- brzuszny (najkrótszy) jej granicą jest przepona
- luźna tkanka mięśniowa na zewnątrz
- tkanka śluzowa wewnątrz
- długość ok. 25 cm
- średnica zmienna w zależności od wypełnienia (treść pokarmowa lub gazy)
- trzy fizjologiczne przewężenia:
 |
| źródło: Peter Abrahams "Atlas anatomii" |
ŻOŁĄDEK
budowa:
- dno (wpust - na górze)
- trzon
- część odźwiernikowa – łączy się z jelitem cienkim
 |
| źródło: Peter Abrahams "Atlas anatomii" |
JELITO CIENKIE
trzy podstawowe części:
- dwunastnica
- jelito czcze
- jelito kręte
zastawka krętniczo – kątnicza - oddziela jelito cienkie od jelita grubego
JELITO GRUBE
składa się z:
- jelita ślepego (kątnica z wyrostkiem robaczkowym)
- okrężnicy:
- wstępującej (wstępnica)
- poprzecznej (poprzecznica)
- zstępującej (zstępnica)
- esicy
- odbytnicy (jelito proste)
- odbytu
 |
| źródło: Peter Abrahams "Atlas anatomii" |
REGULACJA CZYNNOŚCI PRZEWODU POKARMOWEGO
NERWOWA
dzięki splotom mięśniowym:
- splot Auerbacha wzmaga czynności motoryczne
- splot Meisnera pobudza wzmaga wydzielanie i wchłanianie
HORMONALNA
główne hormony przewodu pokarmowego:
- gastryna:
- produkowana przez komórki G w żołądku i dwunastnicy
- pobudza wydzielanie kwasu solnego
- hamuje opróżnianie żołądkowe
- sekretyna:
- produkowana przez komórki S w dwunastnicy
- pobudza wydzielanie wody przez komórki przewodów trzustkowych
FUNKCJE JAMY USTNEJ
- rozdrabnianie (zęby, dziąsła)
- rozmiękczanie (ślina)
- wstępne trawienie (rozkładanie skrobi - amylaza ślinowa)
- działanie bakteriobójcze (ślina)
FUNKCJE ŻOŁĄDKA
- zbiornik pokarmu
- czynność mechaniczna (mieszanie) i chemiczna
- wydzielanie soku żołądkowego:
- ma właściwości bakteriobójcze
- zawiera:
- pepsynę (enzym trawiący białka)
- kwas solny (działanie bakteriobójcze)
- inne enzymy rozkładające białka
- lipazę żołądkową (enzym rozkładający tłuszcze)
- śluz (ochrona błony śluzowej)
- komórki okładzinowe oprócz kwasu solnego wydzielają czynnik wewnętrzny tzw. czynnik Castle’a, który wiąże witaminę B12, umożliwiając jej wchłanianie w jelicie cienkim
- kwaśna treść pokarmowa po przejściu z żołądka do dwunastnicy pobudza wydzielanie hormonów jelitowych (np. sekretyna, cholecystokinina), pobudza też wydzielanie żółci i soku trzustkowego
FUNKCJE JELITA CIENKIEGO
- trawienie
- dzięki enzymom gruczołów jelita cienkiego (diastaza, maltaza, laktaza)
- dzięki enzymom trzustki (amylaza trzustkowa, lipaza, nukleaza, trypsynogen, lastaza)
- dzięki żółci wydzielanej przez wątrobę
- wchłanianie produktów trawienia
- powierzchnię wchłaniania zwiększają fałdy okrężne oraz kosmki jelitowe
- tłuszcze wchłonięte przez kosmki jelitowe, przedostają się do układu chłonnego i żylnego
- białka i węglowodany przedostają się drogą układu krążenia wrotnego do wątroby
FUNKCJE JELITA GRUBEGO
- wchłanianie wody i elektrolitów
- formowanie i wydalanie kału
WĄTROBA
- największy gruczoł ciała ludzkiego
- ciężar: ok. 1,5 kg
- obficie ukrwiona – barwa czerwono – brunatna
- konsystencja miękka, sprężystość nieznaczna
- miąższ kruchy – stąd łatwo pęka przy urazach
 |
| źródło: Peter Abrahams "Atlas anatomii" |
BUDOWA:
- ma kształt zbliżony do połowy jajka
- ma dwie powierzchnie: trzewną i przeponową
- składa się z 4 płatów:
- lewego
- prawego
- czworobocznego
- ogoniastego
- zajmuje prawie całe podżebrze prawe, znaczną część nadbrzusza i sięga do podżebrza lewego
- zbudowana z komórek zwanych hepatocytami
- budowa zrazikowa
FUNKCJE:
- magazynowanie:
- glikogen
- tłuszcz
- witaminy
- wytwarza białka osocza
- wytwarza czynniki krzepnięcia krwi
- produkcja żółci
- metabolizuje leki i toksyny
- wydala zbędne substancje
DROGI ŻÓŁCIOWE:
- z wątroby wychodzą dwa przewody:
- wątrobowy lewy
- wątrobowy prawy
- razem dają wątrobowy wspólny
- do niego dochodzi przewód pęcherzykowy (z pęcherzyka żółciowego)
- pęcherzyk żółciowy ma na celu gromadzenie i zagęszczenie żółci
- żółć jest stale produkowana i gromadzona w pęcherzyku żółciowym
- oba dają przewód żółciowy wspólny
- uchodzi do dwunastnicy
TRZUSTKA
BUDOWA:
- gruczoł o budowie zrazikowej, kształt nieregularny, wydłużony, spłaszczony
- barwa szaro lub żółto – różowa, konsystencja miękka
- masa (ok. 770 – 90 g), dł. (15 – 20 cm), szer. (2,5 – 5,5 cm), gr. (1,7 – 2 cm)
- ułożona poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem
- leży na poziomie kręgów lędźwiowych L1 i L2
- otoczona siecią przewodów – największy - przewód trzustkowy. Do niego wpadają liczne mniejsze przewody międzyzrazikowe - największy z nich - przewód głowy trzustki
- Do przewodów międzyzrazikowych uchodzą również cieńsze przewody wychodzące bezpośrednio z wysp trzustkowych zbudowanych z komórek Largenhansa.
- Do przewodu trzustkowego uchodzi w obrębie głowy trzustki przewód trzustkowy Wirsunga oraz przewód dodatkowy Santoriniego.
- Przewody odprowadzają sok trzustkowy do przewodu pokarmowego.
- Trzustkę można podzielić na części:
- Głowa - położona wewnątrz pętli
- Szyjka, zwana cieśnią - to odcinek o długości ok. 2 cm, stanowiący przedłużenie głowy w trzon
- Trzon trzustki - ma trzy powierzchnie i trzy brzegi:
- przednia jest oddzielona od powierzchni tylnej ostrym brzegiem górnym
- tylna od powierzchni dolnej oddziela brzeg dolny
- dolna od powierzchni przedniej oddziela brzeg przedni
- Ogon - lewy koniec trzustki, który jest najczęściej spłaszczony, skierowany na lewo i ku górze
FUNKCJE:
- wewnątrzwydzielnicza - produkuje hormony wydzielane do krwi i odpowiedzialne za gospodarkę cukrową w organizmie
- zewnątrzwydzielnicza - produkuje sok trzustkowy oraz enzymy trawienne
SOK TRZUSTKOWY - wydzielany do dwunastnicy, bierze znaczny udział w trawieniu pokarmów. U człowieka wytwarza się na dobę ok 1200 ml soku trzustkowego. W jego skład wchodzą 3 grupy enzymów, które hydrolizują białka, węglowodany i tłuszcze, są to:
- proteazy: trypsyna i erapsyna – rozkładają cząsteczki białka na aminokwasy
- amylaza trzustkowa – rozkłada wielocukry do maltozy, ta zaś pod wpływem enzymu maltazy (zawartej w soku jelitowym) ulega przemianie w glukozę
- lipaza – rozkłada tłuszcze na glicerol i kwasy tłuszczowe
Wydzielanie soku trzustkowego odbywa się w 2 – 5 minut po spożyciu pokarmu i trwa 6 – 14 godzin, w zależności od składu pokarmu
Mechanizm wydzielania soku trzustkowego:
- nerwowy – pod wpływem impulsów przekazywanych przez nerw błędny
- humoralny – dwa hormony pobudzające trzustkę do wydzielania soków trawiennych: sekretyna i pankreozymina
dwa HORMONY:
- insulina – hormon regulujący przemianę węglowodanową
- glukagon – podnosi poziom cukru we krwi
