Ruch jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Pozytywnie oddziałuje na pracę narządów wewnętrznych, na układ krążenia, oddechowy, kostno-stawowy, pokarmowy oraz prawidłowe funkcjonowanie psychiczne człowieka.
Gdy potrzeba ruchu nie może być zaspokojona samodzielnie - trzeba w tym pomóc, podobnie jak w zaspokajaniu innych potrzeb. Służą temu różnego rodzaju ćwiczenia.
Dzięki odpowiedniemu ułożeniu ciała i wykonywaniu określonych ruchów następuje zmniejszenie napięcia mięśni. Wykonuje się je przed i podczas prowadzenia ćwiczeń leczniczych.
Ćwiczenia oddechowe
Maja na celu naukę prawidłowego oddechu, zwiększenie wydolności narządu oddechowego, zachowanie prawidłowej budowy klatki piersiowej, dotlenienie organizmu w czasie ćwiczeń (patrz:
Zaspokojenie potrzeby oddychania u osoby niesamodzielnej)
Wskazania: ćwiczenia oddechowe należy wykonywać podczas wszelkich ćwiczeń leczniczych, przed i po zabiegach chirurgicznych oraz w chorobach układu oddechowego.
Przeciwwskazania: ostry okres chorób narządu oddechowego i narządu krążenia.
Wykonanie: Wdech musi się odbywać zawsze przez nos, a wydech przez nos lub przez usta. Nie należy wciągać brzucha.
Ćwiczenia bierne
Bierne wykonanie ruchów w stawie przez terapeutę, pacjent może być nieświadomy. Maja na celu: zapobieganie przykurczom, odleżynom, zachowanie czucia proprioceptywnego i pamięci ruchowej, niedopuszczenie powstawania zrostów w stawach, ułatwienie krążenia. Stosowane przy niedowładach, porażeniu wiotkim i spastycznym, długotrwałym unieruchomieniu w łóżku, w celu niedopuszczenia powstania zrostów w stawach
Wskazania: porażenia i niedowłady mięśni (wiotkie i spastyczne), stan po długotrwałym unieruchomieniu, początkowy okres uruchamiania stawu po zabiegu operacyjnym, choroby układu krążenia, w których gdy samodzielny wysiłek nie jest wskazany.
Przeciwwskazania: ostry stan zapalny stawu i tkanek okołostawowych, żył, znacznie podwyższona temperatura ciała.
Wykonanie: Stabilizacja odcinka bliższego ćwiczonego stawu - aby ruch odbywał się tylko w tym stawie i nie był wspomagany przez ruch w innych stawach. Ćwiczenie w pełnym zakresie ruchu (jeśli to możliwe), bez przekraczania granicy bólu.
Ćwiczenia wspomagane
Ruch prowadzi terapeuta odciążając kończynę ćwiczoną, a pacjent współdziała w miarę możliwości
Cel: wzmacnianie mięśni, odtwarzanie i utrwalanie w pamięci wzorców ruchowych.
Wskazania: osłabienie siły mięśni.
Wykonanie: Siła wspomagająca powinna być tak dawkowana, aby umożliwiała wykonanie ruchu , a nie zastępowała pracy ćwiczonych mięśni, jak to ma miejsce w ćwiczeniach biernych. Terapeuta prowadzi ruch w całym jego zakresie w ten sposób, że wspomaganie jest największe w początkowej fazie ruchu (pokonanie bezwładności) i w końcowej fazie (pokonanie oporu mięśni antagonistów).
Ćwiczenia samowspomagane
Pacjent sam wspomaga ruch - np. jedna kończyna pomaga w ruchu drugiej, czasami przy użyciu sprzętu.
Cel: zwiększenie zakresu ruchów w stawach, uzyskanie rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni.
Wskazania: ograniczenie zakresu ruchów w stawach
Wykonanie: UGUL. Chory może też wykonywać ćwiczenia za pomocą np. laski.
Ćwiczenia redresyjne
Polegają na rozciąganiu przykurczu tkanki miękkiej, okołostawowej lub mięśni w celu zniesienia ograniczenia ruchu w stawie
Cel: rozciągnięcie nadmiernie przykurczonych tkanek miękkich otaczających stawy, eliminacja ograniczenia ruchu w stawie
Wskazania: spastyczne napięcie mięśni, niedowłady, porażenia, stany po długotrwałych unieruchomieniach, ograniczony ruch w stawie (nieutrwalony).
Wykonanie: ćwiczenia dobrane indywidualnie, wykonywane z kinesyterapeutą.
Ćwiczenia izometryczne
Polegają na czynnym napięciu
mięśni bez zmiany jego długości
Skurcz
izometryczny nie powoduje więc ruchu w stawie, ponieważ nie zmienia
się odległość przyczepów mięśni do kości.
Cel: przeciwdziałanie zanikom mięśni, uzyskanie przyrostu masy i siły mięśni, utrzymywanie aktywności mięśni w obrębie unieruchomionych odcinków ciała.
Wskazania: unieruchomienia, zaniki mięśni, przypadki, w których ruch w stawie nie jest wskazany.
Wykonanie: Czas trwania skurczu izometrycznego wynosi ok. 5 sekund, a czas odpoczynku między kolejnymi skurczami ok. 10 sekund. Okres odpoczynku po pracy statycznej mięśnia musi być dłuższy, aby zapewnić m.in. dostateczne jego ukrwienie, które jest znacznie upośledzone w czasie skurczu izometrycznego.
Ćwiczenia czynne w odciążeniu
Pacjent wykonuje samodzielnie ruch w stawie, przy odciążeniu ćwiczonego odcinka ciała.
Formy odciążeń: podwieszenie, woda, ręka terapeuty, powierzchnia stołu.
Cel: przeciwdziałanie zanikom mięśni i uzyskanie przyrostu ich siły, zapobieganie przykurczom w stawie, zwiększenie zakresu ruchów w stawie.
Wskazania: zaniki i znaczne osłabienie siły mięśni (od plus 1 do plus 2 w skali: Lovetta), słaby zrost kostny, zmiany chorobowe powierzchni stawowych.
Wykonanie: odciążenie uzyskuje się przez podwieszenie ćwiczonej kończyny, zmniejszenie tarcia o podłoże, zanurzenie chorego w wodzie, podtrzymywanie ćwiczonej kończyny przez terapeutę.
Ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem
Pozwalają słabym mięśniom na wykonanie ruchu i pokonanie oporu. Działa to na zasadzie wyeliminowania masy kończyny przy jednoczesnym zwiększeniu siły mięśniowej.
Cel: uzyskanie przyrostu siły słabych mięśni.
Wskazania: osłabienie siły mięśni wynoszącej od plus 2 do 3, a nawet powyżej 3 wg skali Lovetta.
Wykonanie: UGUL. Tempo ćwiczeń zależy od aktualnej siły mięśni
Ćwiczenia czynne
Polegają na wykonaniu ruchu samodzielnego w stawie, z pokonaniem ciężaru ćwiczonego odcinka.
Cel: zwiększanie siły i wytrzymałości przede wszystkim określonej grupy mięśni, utrzymywanie i zwiększanie zakresu ruchów w stawach, poprawa koordynacji ruchowej.
Wskazania: osłabienie mięśni, wszystkie przypadki, w których siła mięśni wynosi co najmniej 3 wg skali Lovetta, ograniczenie zakresu ruchów w stawach.
Wykonanie: Chory sam wykonuje ćwiczenia - początkowo łatwiejsze w pozycjach izolowanych. Stopniowo przechodzi do ćwiczeń trudniejszych.
Ćwiczenia czynne z oporem
Polegają na pokonaniu siły zewnętrznej przeciwdziałającej wykonywanemu ruchowi.
Cel: uzyskanie przyrostu siły i wytrzymałości mięśni.
Wskazania: osłabienie mięśni.
Wykonanie: przed przystąpieniem do ćwiczeń czynnych z oporem określonej grupy mięśni należy ustalić wielkość aktualnego oporu i liczbę powtórzeń ruchów.
Ćwiczenia synergistyczne
Wykorzystanie zjawiska współdziałania mięśni, gdy niemożliwy jest dostęp do określonej części ciała, np. poprzez założony opatrunek gipsowy na kończynie.
kontralateralne - stosuje się w przypadku unieruchomienia całej kończyny w opatrunku gipsowym - wówczas stosuje się ćwiczenia kończyny zdrowej z maksymalnym oporem
ipsilateralne - gdy opatrunek gipsowy nie obejmuje całej kończyny - ćwiczenia wolnych od gipsu części z maksymalnym oporem.
Cel: uzyskanie na drodze skrzyżowanego odruchu fizjologicznego lub na drodze pobudzenia zespołów dynamicznych, napięcia izometrycznego mięśni.
Wskazania: unieruchomienie kończyny całkowite lub częściowe w opatrunku gipsowym, ćwiczenie przeszczepionych mięśni.
Ćwiczenia poranne
Polegają na wykonaniu ruchów w stawach dostosowanych do możliwości pacjenta. Są to ćwiczenia łatwe i nie powodują zmęczenia.
Cel: pobudzenie funkcji ustroju po śnie i mobilizacja chorego do codziennych zajęć.
Wskazania: Wykonywać może każdy, jeśli nie ma przeciwwskazań.
Wykonanie: W przewietrzonym pomieszczeniu, na powietrzu, po zapytaniu chorego o samopoczucie.
Ćwiczenia ogólnousprawniające
Są to ćwiczenia przede wszystkim kształtujące, służące podniesieniu ogólnej sprawności, kształtowaniu prawidłowej postawy, zachowaniu siły i wytrzymałości mięśni.
Cel: podniesienie ogólnej sprawności i wydolności fizycznej, kształtowanie prawidłowej postawy, koordynacji ruchowej, zachowanie pełnego zakresu ruchów w stawach.
Wskazania: ćwiczenia te powinien wykonywać każdy chory niezależnie od ćwiczeń specjalnych.
Wykonanie: ćwiczenia ogólnie usprawniające prowadzi się zespołowo i indywidualnie.
Zasady przy wykonywaniu ćwiczeń:
- poinformowanie pacjenta o celu, rodzaju ćwiczeń
- uzyskanie zgody
- założenie odpowiedniej odzieży pacjentowi (luźnej)
- zmierzenie temperatury i ciśnienia (gorączka i wysokie ciśnienie są przeciwwskazaniami do ćwiczeń)
- komunikacja z pacjentem (mówienie także do pacjenta nieświadomego, np. informowanie, co robimy)
- obserwacja pacjenta
- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa
