Komunikacja

Żyjemy wśród ludzi. Usiłujemy nawiązywać z nimi bardziej lub mniej oficjalne stosunki oraz utrzymywać je i rozwijać. Dojrzewamy, dążymy do wiedzy, doskonalenia się. To wszystko nie byłoby możliwe bez wzajemnej wymiany informacji.

Człowiek jest z natury istotą społeczną – brak więzi interpersonalnych wpływa na niego niekorzystnie, obniża sprawność działania. Za pomocą jakich środków utrzymujemy kontakty, budujemy związki, poznajemy i rozumiemy zmiany zachodzące w świecie – ale także w nas samych? W jaki sposób komunikujemy się?
 

Słowo komunikacja pochodzi z języka łacińskiego: communico  - czyli „czynić wspólnym, coś z kimś dzielić”, a także „komuś czegoś użyczyć, udzielić, dopuścić do udziału”. Jest to zarówno słowo (mówione, pisane) – mówimy wówczas o komunikacji werbalnej, jak i gest, mimika, tzw. język ciała – jest to komunikacja niewerbalna. W kontakcie z inną osobą zarówno przekazujemy jak i otrzymujemy pewne informacje – proces komunikacji przebiega więc następująco: nadawca, czyli ktoś przesyłający informację i odbiorca – osoba, do której informacja jest skierowana.. Musi istnieć również kod za pomoc którego informacja jest przekazywana. 

Komunikacja może być jednokierunkowa kiedy  nadawca przekazuje informacje nie oczekując na ich potwierdzenie przez odbiorcę, lub dwukierunkowa, gdy nadawca otrzymuje potwierdzenie przekazanej informacji. Człowieka wysyłającego informację nazywamy źródłem komunikacji. Postać, pod jaką przekazujemy informację – komunikatem. Jest on przekazywany drogą nazywaną kanałem.  Kanały informacji dzielimy na bezpośrednie (spotkanie nadawcy i odbiorcy) oraz pośrednie (pośredniczą osoby trzecie lub wykorzystuje się środki przekazu takie jak telefon, komputer). Swoje myśli zamieniamy na słowo lub gest – czyli kodujemy. Odbiorca z kolei dekoduje te informacje – przetwarza tak, aby były dla niego zrozumiałe. Nieuniknione jest występowanie zakłóceń na tej drodze, dlatego poprzez tzw. sprzężenie zwrotne, czyli reakcję na informację – poznajemy, czy została ona właściwie zinterpretowana.

Istnieje kilka rodzajów komunikatów, m.in.:

• Komunikat strukturalny – mówiący o prawidłowych zachowaniach, daje gotową „receptę” (np. „Gdy się uprawia sport jest się zdrowszym”).
• Komunikat krytyczny – wzbudza poczucie winy w odbiorcy (np. „Trzeba było uprawiać sport – byłbyś zdrowszy”).
• Komunikat opiekuńczy – wyraża chęć pomocy, ale może też ograniczać odbiorcę (np.”Widzę, że ciasto ci nie wychodzi. Pozwól, że ja upiekę ”).
• Komunikat wspierający – również wyraża chęć pomocy, ale bez ograniczania samodzielności odbiorcy (np. ”Widzę, że ciasto ci nie wychodzi. Spróbuj dokładnie przeczytać przepis. Jeśli nadal sobie nie będziesz radził – to podam ci swój sposób” ). 

Komunikaty mogą przybierać różne formy – nie tylko wypowiadanych słów, ale znaków (pismo) czy symboli (zastąpienie jednego pojęcia innym, np. medal jest symbolem wygranej).

Komunikację dzielimy pod względem kierunku przesyłania na pionową i poziomą. Pionowa dotyczy komunikatów pomiędzy przełożonymi i podwładnymi (np. nauczyciel - uczeń). Pozioma – osób na jednym poziomie.

Rodzaje komunikatów zależą od postawy i zachowania zarówno odbiorcy jak i nadawcy. Niewłaściwy sposób komunikacji prowadzi do niezrozumienia, konfliktów, nieporozumień. Aby treść komunikatu odbierana była zgodnie z intencjami nadawcy, powinien on spełniać kilka warunków, m. in.:

• wypowiedź powinna być logiczna, jasna; 
• ważny jest akcent, modulacja głosu, tempo i płynność wypowiedzi; 
• należy wybrać sposób przekazywania informacji odpowiedni do poziomu, stylu odbiorcy; 
• utrzymywać kontakt wzrokowy z odbiorcą; 
• unikać sytuacji, w których uwaga nadawcy lub odbiorcy jest rozproszona. 

Gdy warunki te nie są zachowane pojawiają się bariery komunikacyjne, czyli przeszkody utrudniające, a nawet uniemożliwiające poprawną komunikację. Do takich barier zaliczamy czynniki zewnętrzne, np. hałas, ruch oraz czynniki wewnętrzne, np. różnica poglądów, stany emocjonalne. Wewnętrzne bariery komunikacyjne dzielimy na cztery grupy:

• osądzanie (narzucanie własnych wartości i próby rozwiązywania problemów bez uwzględnienia reakcji odbiorcy),
• decydowanie za innych (próba doprowadzenia do uległości odbiorcy poprzez pozbawienia go możliwości samodzielnego podjęcia decyzji),
• uciekanie od cudzych problemów (brak chęci wysłuchania drugiej osoby, spłycanie jej przeżyć),
• blokady językowe (stosowane świadomie lub nieświadomie).

Do  komunikacji werbalnej oprócz mówienia zaliczamy także:

• pisanie – prawidłowość tej komunikacji uzależniona jest w dużej mierze od odbiorcy, jego wieku, wiedzy, inteligencji oraz rodzaju przekazywanego komunikatu. Może być to informowanie, a także nauczanie, ocenianie i in. Ważnym elementem jest tu znajomość ortografii i składni języka, staranność pisma bądź krój czcionki, rodzaj papieru, dobór kolorów.
• czytanie - skuteczność prawidłowego odbioru informacji zależy od: nośnika (może to być papier, ale też np. monitor komputera), rodzaju tekstu (beletrystyka, przepis prawny), znaczenia merytorycznego (treść ważna lub mało ważna).

Bardzo ważnym czynnikiem prawidłowej komunikacji słownej jest aktywne słuchanie. Polega ono zarówno na odbieraniu bodźców (poprzez receptory słuchu) jak i ich interpretację – czyli odkodowanie. Wymaga skupienia uwagi i rozumienia światopoglądu nadawcy. Aktywne słuchanie przejawia się w dwóch płaszczyznach – werbalnej (np. zadawanie pytań, parafraza, czyli powtórzenie własnymi słowami komunikatu nadawcy) i niewerbalnej (np. potakiwanie głową, mimika twarzy).

Komunikacja werbalna jest głównym, ale nie jedynym środkiem porozumiewania się. Komunikacja niewerbalna czyli bezsłowna, nazywana jest także językiem ciała. Istotną sprawą jest zachowanie odpowiednich proporcji oraz jedności pomiędzy przekazem werbalnym i niewerbalnym. Zdarza się, że język ciała nie idzie w parze z wypowiadanymi słowami – wówczas czujemy, że rozmówca kłamie lub coś usiłuje ukryć.

Komunikacja niewerbalna przekazuje innym naszą postawę wobec komunikatu, emocje jaki odczuwamy, wspomaga komunikację językową, a czasami nawet ją zastępuje.Istnieją dwa kanały komunikacji niewerbalnej – są to ruchy ciała oraz proksemika (zależności przestrzenne).

Do ruchów ciała zaliczamy:

• Mimikę twarzy  - odczytujemy z niej stany emocjonalne (np. czy rozmówca jest zaangażowany w rozmowę, czy się nudzi);
• Kinezjetykę – analiza postawy ciała;
• Kontakt wzrokowy - patrząc na drugą osobę wyrażamy zainteresowanie komunikatem oraz wzbudzamy zainteresowanie sobą;
• Gesty - mówiąc – poruszamy rękami, głową i całym ciałem. Ruchy te są przejawem naszego zainteresowania tematem, dopełnieniem i zobrazowaniem słów (gestykulacja), wyrażaniem aprobaty lub dezaprobaty (potakiwanie bądź zaprzeczanie kiwaniem głowy);
• Parajęzyk – cechy głosu, takie jak natężenie, tempo, płynność wypowiedzi.

W zależnościach przestrzennych wyróżniamy cztery strefy bliskości pomiędzy osobami komunikującymi się. Są one stosowane nieświadomie i wskazują na zależności emocjonalne pomiędzy tymi osobami (mniejszy dystans - bliższe relacje), wynikają także z różnic kulturowych. Są to:

• strefa intymna (0-45cm) – zarezerwowana dla bardzo bliskich osób. Przekroczenie jej przez kogoś niepożądanego odbierane jest jako agresja;
•  strefa osobista (45-120 cm) -  prywatna, dla osób dobrze nam znanych, w których towarzystwie czujemy się bezpiecznie. Przebywając z kimś obcym w tej strefie odczuwamy dyskomfort.
• strefa społeczna (1,2-3,6 m) – służy do kontaktów z osobami obcymi i z tymi, z którymi utrzymujemy stosunki oficjalne m.in. do załatwiania spraw w urzędach, kupna-sprzedaży i in.
• strefa publiczna (3,6-6m) – w tej strefie kontaktujemy się z osobami publicznymi, np. spotkanie z urzędnikiem wyższego szczebla, kapłanem w kościele.

Wyróżniamy dwa sposoby komunikacji niewerbalnej: afiliatywny – polega na skróceniu dystansu, dotyku, zachowaniu kontaktu wzrokowego, przybraniu miłego wyrazu twarzy oraz dominatywny – cechuje się prostą postawą, szybkim mówieniem, jest to komunikacja jednostronna.

Warto znać mechanizmy wg których przebiega proces komunikacji – ułatwia to funkcjonowanie w społeczeństwie, grupie i w rodzinie. Dzięki tej wiedzy – możemy zarówno lepiej poznawać inne osoby, ich odczucia,  jak i wyrażać samych siebie. Możemy uniknąć wpływu i manipulacji osób agresywnych – wykazując zachowania asertywne, czyli umiejętność argumentacji, ustalania własnych granic i obrony swoich praw.