Skóra to zewnętrzna powłoka ciała, która stanowi ok. 1,5 – 1,8 powierzchni całego
organizmu dorosłego człowieka. Grubość skóry wynosi od 0,5 do 4 mm. Zbudowana jest z trzech warstw, z których każda pełni określone funkcje.
Pierwsza warstwa, zewnętrzna, to
naskórek (epidermis). Zbudowany jest z komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Komórki ułożone są w zachodzące na siebie warstwy, co daje skórze możliwości zmiany kształtu przy wykonywaniu ruchów. Najstarsze komórki ulegają, odwodnieniu, zrogowaceniu, ich metabolizm słabnie i zamiera. Wówczas przestają spełniać już swoją rolę, złuszczają się i zastępowane są przez nowe – mniej więcej co 30 dni. Najmłodsze tworzą tzw. strefę rozrodczą. Naskórek spełnia wiele funkcji, np. ochronną - dzięki zawartości keratyny (chroni ona przed wysychaniem głębiej położonych tkanek, a także przed przenikaniem bakterii i toksyn w głąb organizmu) i melaniny (chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym).
Drugą warstwę stanowi
skóra właściwa (corium). Zbudowana jest ona z tkanki łącznej zbitej o grubości od 0,5 do 3 mm. Znajduje się w niej sieć naczyń krwionośnych oraz limfatycznych i zakończenia nerwów czuciowych. W warstwie graniczącej z naskórkiem (brodawkowatej) znajdują się fibrocyty – wytwarzają one włókna i komórki układu odpornościowego. We włóknach kolagenowych znajdują się naczynia krwionośne i chłonne, liczne zakończenia nerwowe oraz gruczoły potowe i łojowe. Włókna kolagenowe stanowią ok. 72% suchej masy skóry, są rozciągliwe i odporne na urazy - od nich właśnie zależy wygląd i kondycja skóry. Z wiekiem oraz na skutek czynników zewnętrznych stają się kruche – przez to skóra traci jędrność i elastyczność.
Trzecia warstwa to
tkanka podskórna (subcutis). W zasadzie nie należy do skóry, ale jest z nią ściśle związana. Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej wiotkiej, pod nią leży podściółka tłuszczowa - utworzona z tkanki tłuszczowej, spełniająca funkcję termoizolacyjną oraz jako rezerwa energetyczna wykorzystywana w warunkach wygłodzenia i długotrwałego wysiłku fizycznego. Znajdują się w niej naczynia krwionośne, chłonne oraz włókna nerwowe, a także cebulki włosowe oraz części wydzielnicze gruczołów potowych. Jest różnej grubości może też nie występować wcale – np. na powiekach.
W skórze znajdują się receptory – czyli struktury nerwowe w których dochodzi do zamiany energii bodźca na impuls nerwowy. Wyróżniamy dwie grupy receptorów:
- Eksteroreceptory - pobudzane przez bodźce z zewnątrz (czucia powierzchownego oraz czucia głębokiego).
- Interoreceptory - pobudzane przez bodźce z wnętrza organizmu (np. poziom glukozy czy stężenie dwutlenku węgla we krwi).
Największa liczba receptorów dotyku znajduje się na opuszkach palców, wargach, języku i koniuszku nosa, a najmniej w skórze grzbietu, ud i ramion. Wyróżniamy też receptory ciepła (ciałka zmysłowe), znajdujące się głębiej w skórze oraz receptory zimna (kolby końcowe) położone pod powierzchnią skóry. Wolne zakończenia włókien nerwowych – to receptory bólu.
Skóra pełni wiele funkcji, bez których nasz organizm nie mógłby prawidłowo funkcjonować. Głównie ochronną - przed środowiskiem zewnętrznym: niekorzystnym działaniem czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych (bakterie, zarazki, substancje trujące) oraz w gospodarce wodno – elektrolitowej, witaminowej. Poprzez receptory dostarcza informacji o otaczającym środowisku. Bierze udział w regulacji temperatury ciała, w wydalaniu. Dlatego tak ważne jest utrzymywanie skóry w czystości, dbanie o jej higienę, zapobieganie i leczenie chorób skóry. Jest to jedyna część ciała mająca bezpośredni kontakt z otoczeniem – często więc narażona jest na działanie szkodliwych czynników wywołujących różne choroby i dolegliwości.
Istnieje wiele różnych chorób skóry, których leczeniem zajmuje się dermatologia. Leczenie powinno zawsze poprzedzać szczegółowe badanie i poszukiwanie przyczyn, gdyż często na skórze ukazują się skutki chorób wewnątrzustrojowych. Chorobę można zdiagnozować obserwując wykwity – czyli specyficzne zmiany pojawiające się na skórze. Dzielimy je na pierwotne (pojawiające się na skórze nie zmienionej) i wtórne (pojawiające się po wykwitach pierwotnych). W rozpoznaniu choroby ważne są cechy charakterystyczne wykwitów takie jak: wielkość, kształt, postać, barwa, powierzchnia, ograniczenie umiejscowienia, ilość, a także objawy jakie dają: swędzenie, pieczenie, bolesność.
Wykwity pierwotne:
- plama - wykwit o zabarwieniu różnym od koloru skóry, niewyczuwalny dotykiem;
- grudka – wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, różniący się od niej spoistością;
- bąbel - wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry;
- guzek i guz - wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, związany ze zmianami w skórze właściwej;
- pęcherzyk i pęcherz - wykwity wyniosłe ponad powierzchnię skóry, wypełnione płynem;
- krosta – wykwit wyniosły ponad powierzchnię skóry, wypełniony ropą.
Wykwity wtórne:
- łuska – złuszczająca się warstwa rogowa skóry;
- strup - zaschnięty na powierzchni skóry płyn wysiękowy, krew lub ropa;
- nadżerka - ubytek naskórka;
- owrzodzenie - ubytek skóry właściwej; rozpadliny - ubytki obejmujące głębsze warstwy skóry właściwej;
- blizna – zastąpienie tkanką łączną włóknistą skóry właściwej na skutek jej uszkodzenia.
Choroby skóry dzielimy w zależności od:
- Etiologii i patogenezy (bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze, wirusowe, autoimmunologiczne, genetyczne, zawodowe).
- Rodzaju wykwitów (rumieniowe, rumieniowo-złuszczające, grudkowe, pęcherzowe, łuszczycę).
- Obrazu mikroskopowego (ziarniaki, nowotwory złośliwe, chłoniaki).
- Zajęcia poszczególnych struktur (choroby błon śluzowych, choroby naczyniowe skóry, zaburzenia barwnikowe, choroby gruczołów potowych, łojowych, włosów i paznokci).
- Występowania chorób narządów wewnętrznych (towarzyszące chorobom takim jak: cukrzyca, nowotwór, endokrynologicznym).
Chorobom skóry można zapobiegać m. in. poprzez codzienną, właściwą pielęgnację skóry oraz odpowiednią dietę i tryb życia
Higiena skóry to systematyczna pielęgnacja i utrzymywanie skóry w czystości. Stosuje się mycie, kąpiele – w celu usunięcia wszelkich zanieczyszczeń, złuszczonego naskórka, a także zarazków oraz wydzieliny produkowanej przez gruczoły potowe i łojowe. Te zanieczyszczenia powodują nie tylko utrudnienia funkcji ochronnej, ale też mogą powodować infekcje. Ponieważ człowiek odbiera bodźce bezpośrednio przez skórę – regularne mycie i kąpiele, a także inne rodzaje dbania o nią (np. masaż, wcieranie olejków) – poprawiają pracę narządów wewnętrznych. Polepsza się oddychanie skóry – poprzez usunięcie zrogowaciałego naskórka, a tym samym otwarcie porów skóry. Udrożniają się kanały gruczołów potowych i łojowych – zwiększając wydzielniczość. Następuje poprawa pracy układu krwionośnego, usprawnia się praca serca. Ważnym elementem higieny skóry jest jej hartowanie – prowadzi bowiem do regulacji temperatury ciała, odpowiedniego zwężania i rozszerzania się naczyń krwionośnych – wówczas skóra lepiej dostosowuje się do potrzeb organizmu, w zależności od temperatury otoczenia. Dlatego tak ważne jest też dobranie odpowiedniego ubrania i pościeli. Musi być ona odpowiednio przewiewna i chłonna, aby nie doprowadzać do różnego rodzaju podrażnień, przez które łatwo wnikają w skórę bakterie, grzyby czy wirusy. Odzież (bielizna, skarpety) nie mogą uciskać skóry, gdyż utrudnia to przepływ krwi.
Podczas gdy osoba zdrowa i samodzielna potrafi sama zadbać o swoją skórę – problemy mogą pojawiać się w przypadku ludzi, których zmogła choroba (zwłaszcza przewlekła i unieruchamiająca) oraz starzenie się. Pojawiają się wówczas radykalne zmiany w strukturze i czynnościach organizmu, jak np. zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej czy wodno-elektrolitowej, a także obniża się odporność na działanie szkodliwych czynników zewnętrznych.
Osoba chora lub w podeszłym wieku często przestaje odczuwać potrzebę dbania o skórę
Mycie, kąpiel często bywa też zbyt trudną czynnością dla tych osób. Dlatego tak ważna jest rola pielęgniarki lub opiekuna medycznego w pomocy w utrzymaniu higieny skóry – osobie chorej i niesamodzielnej. Jednym z kluczowych zadań jest zapobieganie
odleżynom.
Odleżyna jest to zmiana chorobowa skóry lub śluzówki spowodowana długotrwałym uciskiem naczyń krwionośnych, pozbawionych zwykle możliwości skurczów i rozkurczów mięśniówki między leżącą głębiej kością, a pościelą lub odzieżą. Prowadzi (już po 2 – 3 godzinach trwania) do martwicy, a następnie do głębokich owrzodzeń. Odleżyny mogą doprowadzić do poważnych powikłań: odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych, zapalenia kości, posocznicy, a nawet być przyczyną śmierci. Powstają najczęściej u osób unieruchomionych, z zaburzeniami czucia i czynności zwieraczy, z chorobami somatycznymi (cukrzyca).
Bardzo ważna jest profilaktyka.
Odleżynom należy zapobiegać poprzez:
- obserwację skóry i ewentualnych zmian na skórze chorego,
- kontrola objawów klinicznych (przykurcze),
- regularną zmianę pozycji,
- zabiegi poprawiające ukrwienie skóry,
- unikanie urazów ciała,
- ustabilizowanie pozycji ciała chorego,
- używanie właściwej bielizny pościelowej i osobistej (przewiewnej, nie krępującej ruchów),stosowanie poduszek i materaców przeciwodleżynowych,
- stosowanie odpowiedniej diety (ze szczególnym uwzględnieniem białka i soli mineralnych).
Również uciążliwą dolegliwością są
odparzenia. Przyczyną ich jest ocieranie się skóry o odzież i wilgotnych (np. od potu) powierzchni ciała o siebie. Najczęściej powstają w zagłębieniach fałdów skórnych, pachwinach, pod biustem. Skóra staje się przekrwiona, występuje obrzęk i sączące się rany, którym towarzyszy swędzenie i ból. Sprzyjają one rozwojowi infekcji na tle bakteryjnym lub grzybiczym. Bardzo ważna jest profilaktyka – dokładne osuszanie wilgotnych miejsc, natłuszczanie i zabezpieczanie ich np. watą czy gazą.
Osoba opiekująca się chorym powinna umieć prawidłowo ocenić stan skóry pacjenta czy podopiecznego – poprzez obserwację wszelkich zmian na skórze, a o ich powstaniu informować lekarza. Powinna umieć rozróżnić rodzaj powstałych wykwitów, zaobserwować w jaki sposób się pojawiły, jak dużą część skóry objęły, jak długo się utrzymują, a także czy nie pojawiły się inne objawy, które mogą świadczyć o chorobie, której objawem jest wykwit. Wysypka może być też wynikiem alergii – należy więc zaobserwować, co może być alergenem. Powinna też stosować odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne, które zapobiegają uszkodzeniom skóry, czyli: używać delikatnych środków kosmetycznych do mycia, używać jednorazowych środków higienicznych u chorych z problemem nietrzymania moczu i stolca oraz unikać gumowych podkładów; dbać, aby na pościeli nie tworzyły się fałdy i załamania, stosować masaże i ćwiczenia poprawiające ukrwienie skóry i zwiększające wydolność oddechową.
