Depresja jest dość częstą przypadłością dotykającą osoby starsze. Nie jest jednak - jak często się uważa - naturalnym elementem procesu starzenia. Wiele osób w podeszłym wieku boryka się z licznymi problemami zdrowotnymi, ekonomicznymi, a jednak emanują szczęściem, są uśmiechnięte i pełne optymizmu. Depresja seniora wynika z wielu uwarunkowań, o których pokrótce wspomnę w tym wpisie.
Dlaczego depresja u seniorów jest tak ważnym problemem? Gdyż jej skutki przejawiają się nie tylko w zachowaniu. Obejmują cały organizm, już i tak często atakowany przez różne choroby, negatywnie wpływając na poszczególne układy: krążenia, immunologiczny czy hormonalny. Zaburza także przebieg leczenia współistniejących chorób. Bywa też, że zawyża śmiertelność, gdyż długotrwała i nieleczona depresja może prowadzić do samobójstwa.
Niekoniecznie objawy charakterystyczne dla depresji, muszą oznaczać
tę chorobę u osoby starszej. Istnieją określenia takie jak: mała
depresja, nerwica depresyjna, które odnoszą się do zaburzeń nastroju, na
które cierpi większość seniorów.
Pomyłki w diagnozie zdarzają się
też w drugą stronę. Można nie rozpoznać depresji, traktując obserwowane
symptomy jako zaburzenia charakterystyczne dla wieku podeszłego.
U seniora wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje depresji.
Pierwszy
- depresja z urojeniami i podnieceniem psychoruchowym - charakteryzuje się występowaniem lęków, niepokoju. Chory jest pobudzony, płacze, rozpacza, ma
urojenia na tle swojego zdrowia - zaburzenia hipochondryczne. Występuje
bezsenność.
Drugi rodzaj zespoły depresyjno - asteniczny charakteryzuje się apatią, zobojętnieniem, poczuciem niskiej wartości, także hipochondrią.
Często przypomina demencję i z nią jest mylony.
Jakie są objawy depresji u seniora?
Ciągły smutek i przygnębienie, chorego nic nie cieszy, nawet to, co do tej pory sprawiało mu radość,
porzuca swoje dotychczasowe zainteresowania. Obniżony nastrój jest jednak często uważany za naturalny objaw starzenia się i może być niewłaściwie zinterpretowany. Poza tym u seniorów nie musi występować w takiej postaci, jak u młodych ludzi. Często kryje się za manifestowaniem innego rodzaju dolegliwości.
Niepokój, odczuwany lęk. Występuje prawie zawsze i w sposób ciągły. Jego nasilenie może być tak duże, że prowadzi do paniki i wyraża się dużym pobudzeniem psychoruchowym. Charakterystyczny dla depresji wieku starczego.
Spowolnione myślenie, niesprawność intelektualna, problemy z zapamiętywaniem i koncentracją - zaburzenia funkcji poznawczych, które często przypisywane są chorobie otępiennej. Nie występują jednak zmiany w OUN i mogą ustąpić w trakcie leczenia.
Urojenia - poczucie winy, hipochondryczne, zespół Cotarda - mogą być mylone ze schizofrenią.
Hipochondria, bardzo częsta dla depresji wieku podeszłego - niejednokrotnie przypisywana nerwicy bądź demencji. Jednak depresja może też powodować objawy somatyczne, dolegliwości bólowe (w klatce piersiowej, brzuchu, głowie), kołatanie serca i wiele innych. Dlatego tak ważne jest znalezienie przyczyny tych objawów - może nią być depresja.
Brak energii i odczuwanie ciągłego zmęczenia, niechęć do jakiegokolwiek działania - także zaniedbywanie potrzeb biologicznych (jedzenia), osłabienie oraz spowolnienie ruchowe - prowadzące od tzw. osłupienia, czyli całkowitego bezruchu. Mogą to być też objawy choroby somatycznej.
Myśli samobójcze - u seniora bywają traktowane nie do końca poważnie, jak u młodszych, a - niestety, wcale nie tak rzadko kończące się samobójstwem.
Można jeszcze dodać charakterystyczne w każdym wieku symptomy depresji, jak zaburzenia snu (nadmiar lub brak) oraz zaburzenia jedzenia - najczęściej brak apetytu.
Każdy z wymienionych objawów może być skutkiem różnych chorób i zaburzeń, ale też może świadczyć o depresji. Dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnoza w oparciu o analizę całościową. Przeważnie objawy te nie występują pojedynczo i na tej podstawie można stwierdzić, że ich podłożem jest depresja, a nie inne schorzenia.
Jakie są przyczyny depresji u osób w starszym wieku?
1. Psychologiczne i społeczne
Zmiana roli społecznej
Często depresja pojawia się wraz z przejściem na emeryturę. Dlaczego? Senior traci swoją pozycję zawodową, często społeczną. Do niedawna jeszcze tak wiele od niego zależało. A teraz już nikt nie liczy się z jego zdaniem, nie ma wpływu na nic, czym do tej pory żył. Zaczyna się czuć niepotrzebny. Brakuje mu dotychczasowej aktywności, a nie potrafi się odnaleźć w innej. Dlatego może nie warto poświęcać całego życia pracy? Jeśli praca jest także pasją - to nie skończy się to po przejściu na emeryturę. Ale jeśli jest wyłącznie środkiem zapewniającym przetrwanie, życie na pewnym poziomie, prestiż - to jej zakończenie często oznacza pustkę. W dodatku łączy się to z:
Pogorszeniem sytuacji materialnej
Niestety - lata ciężkiej pracy nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w tym, co emeryt znajduje comiesięcznie na koncie. A jeśli w dodatku pogarsza się stan zdrowia (a pogarsza się) i dochodzą wydatki z tym związane - to nic dziwnego, że nie wpływa to pozytywnie na nastrój. Z zakończeniem życia zawodowego często też powiązane jest:
Osamotnienie seniora
Już nie ma kolegów z pracy, z którymi można wyskoczyć na kawę, piwo, czy plotki. Ci, co pracują - nie mają tyle czasu, w dodatku senior sam się niejednokrotnie odsuwa od znajomych, czując się z różnych powodów kimś gorszym.
Ale samotność związana jest też z tym, że pomału „wykruszają się“ osoby z jego pokolenia. Coraz częściej uczestniczy w pogrzebach i uświadamia sobie, że ten czy tamten kolega był przecież w jego wieku, a może i młodszy... Kto więc następny? Ogromnym stresem jest też śmierć współmałżonka, z którym spędziło się większość życia.
W dodatku dzieci dawno opuściły już dom i nie odwiedzają tak często, jak kiedyś. A może i odwiedzają, ale przedtem, kiedy był aktywny zawodowo - sam nie miał za wiele czasu...
Zmiana miejsca zamieszkania
Bywa tak, że dzieci chcą wziąć dziadka lub babcię do siebie, bo uważają, że już sam sobie nie poradzi (może zresztą rzeczywiście tak jest), czasem liczą na pomoc przy wnukach - bo kto się zajmie nimi lepiej i taniej? Ale nie na darmo mówi się, że „Nie przesadza się starych drzew“. Drzew, które są bardzo głęboko zakorzenione - i w nowym miejscu usychają. Starsi ludzie boją się zmian, ich zdolności adaptacyjne nie są już tak duże jak w młodości. Mają swoje przyzwyczajenia, rytuały, swoją „bezpieczną strefę". Opuścić ją każdemu jest ciężko, a cóż dopiero człowiekowi, który z każdą chwilą jest słabszy, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Jeszcze gorzej, gdy starszy człowiek zmuszony jest do przeniesienia się do DPS-u lub zakładu opiekuńczego. Wtedy traci grunt pod nogami, czuje, że nie ma już nic własnego, a wręcz stał się niepotrzebnym ciężarem dla innych.
2. Biologiczne:
- Rozwój choroby otępiennej.
- Zniedołężnienie.
- Przewlekłe choroby somatyczne oraz przyjmowane leki.
Wg Stanisława Pużyńskiego (Pużyński S.,
Depresje i zaburzenia afektywne, PZWL, Warszawa 2002) mamy trzy rodzaje depresji u osób starszych:
1. Endogenne
2. Psychogenne
3. Somatogenne
Ale zawsze należy rozpatrywać je łącznie
Terapia depresji u seniora
Działania terapeutyczne muszą być prowadzone wielokierunkowo, gdyż depresja może mieć wiele przyczyn. Nie zawsze sprawdza się leczenie farmakologiczne - zwłaszcza, że to leki mogą powodować depresję. Także w wypadku uwarunkowań społecznych leki nie odnoszą oczekiwanych rezultatów. W niektórych przypadkach dobrze byłoby, jeśli to możliwe - zlikwidować przyczynę, a lekami złagodzić skutki. Ważna jest też psychoterapia, mogąca wpłynąć na zmianę myślenia.
Opieka nad seniorem z depresją
Przede wszystkim takiej osobie należy okazywać dużo ciepła, serdeczności - nie zrażając się brakiem wzajemności czy w ogóle brakiem informacji zwrotnej. Dobrze, żeby podopieczny brał udział we wszystkich organizowanych zajęciach, nawet jeśli nie będzie przejawiał żadnej aktywności. Niech uczestniczy biernie, jako obserwator. Można zachęcać, ale nie powinno się zmuszać do działania.
Warto też angażować go do różnych drobnych czynności - podanie czegoś, pościelenie łóżka, nawet drobna czynność na rzecz kogoś innego, prośba o poradę czy opinię - to sprawia, że chory zaczyna czuć się użyteczny.
Powinno się zauważać i chwalić wszelkie drobne sukcesy - np.samodzielne ubranie się czy wykazaną inicjatywę.
Zapewnić odpowiednie warunki przy jedzeniu, do spania. W nocy, gdy cierpi się na bezsenność - nasilają się stany lękowe, myśli samobójcze. Warto więc i nocą obserwować pacjenta, porozmawiać z nim, odwrócić uwagę i uspokoić.
Nie można zapomnieć o roli rodziny i wsparciu bliskich osób. Często bowiem stan depresji nasila niezrozumienie przez najbliższych tego, co się dzieje.
Starszy człowiek chory na depresję - zawsze wymaga poświęcenia mu dużo uwagi, zainteresowania, bliskości - nawet wówczas, gdy temu zaprzecza. Nie zostawiajmy więc go samego. Trochę ciepła, trochę uśmiechu - to przecież tak niewiele, a jednocześnie tak dużo!
