GRUCZOŁY WEWNĘTRZNEGO WYDZIELANIA (GRUCZOŁY DOKREWNE)
- przysadka
- szyszynka
- przytarczyce
- tarczyca
- grasica
- nadnercza
- trzustka
- gruczoły płciowe
Gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) pozbawione są przewodów wyprowadzających, a substancje przez nie wytwarzane wydzielane są bezpośrednio do krwi - stąd nazwa układ wewnątrzwydzielniczy lub dokrewny (endokrynny)
Substancje przez nie wytwarzane to hormony - związki potrzebne dla procesów przemiany materii. Ich rolą jest koordynacja procesów chemicznych w komórkach. Zależy od nich równowaga środowiska wewnętrznego (homeostaza), a to jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania wszystkich narządów.
Nadrzędną rolę w układzie endokrynnym sprawuje
PODWZGÓRZE
- jest częścią ośrodkowego układu nerwowego graniczącą:
- od góry z trzecią komorą mózgu
- od przodu ze skrzyżowaniem nerwu wzrokowego
- ku tyłowi tworzy szypułkę przysadki mózgowej
- wydziela substancje neurohormonalne:
- wazopresynę – hormon antydiuretyczny ATH, odpowiedzialny za prawidłowe zagęszczanie moczu, niedobór wywołuję tzw. moczówkę prostą
- oksytocynę – neurohormon odpowiedzialny za prawidłową czynność skurczową mięśnia macicy podczas porodu oraz skurcz przewodów mlekowych w gruczole sutkowym i wyrzut mleka w okresie laktacji
- podwzgórze wydziela do układu wrotnego przysadkowo – podwzgórzowego hormony uwalniające (liberyny) oraz jeden hormon hamujący (statyna), które wpływając na przedni płat przysadki stymulują ją do wydzielania hormonów tropowych (hormonów przysadki).
1. przysadka 2. szyszynka 3. gruczoł tarczowy
4. grasica 5. nadnercze 6. trzustka 7. nerka 8. jajnik 9. jądro
źródło: BUCHMANN ATLAS ANATOMICZNY
PRZYSADKA
- leży w siodełku tureckim, w kości klinowej
- wydziela hormony:
- płat tylny przysadki – magazynowane hormony podwzgórza (wazopresyna, oksytocyna)
- płat przedni – hormon wzrostu (somatotropina GH lub GSTH)
- gonadotropiny wpływających na funkcję narządów płciowych (hormony gonadotropowe):
- Hormon tyreotropowy (TSH) - działa przede wszystkim na tarczycę.
- Hormon kortykotropowy (ACTH) - oddziałuje na korę nadnerczy.
- Hormon melanotropowy (MSH) - wpływa na czynność melanocytów (komórek barwnikowych), wpływa m. in. na zabarwienia skóry.
SZYSZYNKA
- jest częścią nadwzgórza
- produkuje melatoninę (tzw. hormon snu). Jej wydzielanie związane jest z bodźcami świetlnymi, których obecność hamuje produkcję melatoniny. Zapobiega także przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu.
- zaburzenia doprowadzają do zachwiania rytmu dobowego oraz, w dłuższym okresie, zaburzeń w rozwoju gonad.
4. szyszynka
5. przysadka - płat przedni
źródło: Zborowski "Mały atlas anatomiczny"
TARCZYCA
- położona w przedniej części szyi, przed tchawicą
- zbudowana z dwóch płatów: prawego i lewego połączonych cieśnią
- objęta jest torebką łącznotkankową
- waży od 10 do 20 g
- wydziela hormony:
- tyroksynę
- trójjodotyroninę
- kalcytoninę
- wytwarzanie hormonów tarczycy związane jest:
- z wydzielaniem TSH (hormon tyreotropowy)
- a także z zawartością jodu w pokarmach i wodzie (niedobór jodu powoduje powstanie wola)
- działanie hormonów tarczycy:
- pobudzanie przemiany materii
- pobudzający wpływ na rozwój płodu
PRZYTARCZYCE
Są to cztery gruczoły przytarczyczne ułożone w dwóch parach na tylnej powierzchni płatów tarczycy.
- Wytwarzają parathormon TTH.
- Reguluje on poziom wapna we krwi.
- Nadczynność przytarczyc i nadmierna mobilizacja Ca (wapń) z kości prowadzi do ubytku masy kostnej (osteopenii)
- Niedoczynność występuje jako powikłanie strumektomii (usunięcie tarczycy z przytarczycami), prowadzi do spadku wapnia i może spowodować objawy tężyczki
GRASICA
- znajdujący się w śródpiersiu, tuż za mostkiem.
- powiększa się do 2 roku życia, w miarę rozwoju organizmu zanika
- brak grasicy u noworodka wywołuje brak limfocytów T i w rezultacie brak odporności
TRZUSTKA
- ułożona poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem
- leży na poziomie kręgów lędźwiowych L1 i L2
- funkcja wewnątrzwydzielnicza - produkuje hormony wydzielane do krwi i odpowiedzialne za gospodarkę cukrową w organizmie
- umiejscowiona jest przeważnie w obrębie ogona w postaci wysepek (tzw. wyspy trzustkowe lub wyspy Largenhansa), utworzonych z trzech rodzajów komórek:
- komórki alfa – wytwarzające glukagon, podnoszący poziom cukru we krwi
- komórki beta – produkujące insulinę, obniżającą stężenie glukozy we krwi
- komórki delta – produkujące somatostatynę, hamującą uwalnianie hormonów.
NADNERCZA
- leżą za otrzewnową w górnych biegunach nerek
- zbudowane są z kory i rdzenia
- kora nadnerczy wydziela:
- mineralokortykoidy - aldosteron bierze udział w regulacji sodu i potasu
- glikokortykoidy – kortyzol – (utrzymuje prawidłową glikemię) i kortykosteron
- androgeny - hormony płciowe, czyli testosteron i androsteron (odpowiadają one za prawidłowy rozwój męskich cech płciowych)
- rdzeń wydziela:
- adrenalinę
- noradrenalinę
- dopaminę
- Są to substancje mobilizujące organizm do walki lub ucieczki, czyli działają na pobudzenie układu współczulnego
JĄDRO
- gruczoł płciowy męski - wytwarzanie męskich hormonów płciowych – testosteronu i androgenu
JAJNIK
- gruczoł płciowy żeński - produkcja hormonów steroidowych (estrogenów, progesteronu i androgenów)
- czynność wewnątrzwydzielnicza związana jest ze wzrostem pęcherzyków, owulacją i powstawaniem ciałka żółtego
