Witaminy - to substancje o różnym składzie chemicznym, w niewielkich ilościach niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Hipowitaminoza –
niedobór witamin przyjmowanych z pokarmem jak i w postaci
farmakologicznej wpływające na prawidłowe funkcjonowanie organizmu
człowieka
Awitaminoza – brak witaminy w organizmie
Hiperwitaminoza – nadmiar witaminy w organizmie
Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w:
wodzie - nie są magazynowane w organizmie i brak ich w pożywieniu może dość szybko wywołać objawy awitaminozy
- C
- z grupy B
- PP
- kwas foliowy
tłuszczach - organizm może je gromadzić w formie zapasu w wątrobie i innych narządach wewnętrznych, dlatego objawy ich braku występują dopiero po dłuższym czasie ich niedoboru w pożywieniu.
A (retinol)
potrzebna do utrzymania w prawidłowym stanie skóry i tkanek, reguluje adaptację wzroku do światła (akomodacja wzroku), warunkuje prawidłowy wzrost, rozwój organizmu i pośrednio bierze udział w jego odporności,
źródła witaminy A:
- żółtko jaj
- tłuste ryby
- mleko, masło
- podroby (wątroba wieprzowa)
- żółte i pomarańczowe warzywa (marchew)
- warzywa zielone (natka pietruszki)
Niedobór powoduje:
- suchość i rogowacenie skóry
- zanik wydzielania gruczołów łzowych
- suchość i rozmiękanie rogówki
- ślepotę zmierzchową (kurza ślepota)
Nadmiar powoduje:
- wypadanie włosów
- zmiany na skórze
- bóle kończyn
- u dzieci - zaburzenia kostne (bolesne guzy)
D (kalcyferol)
wpływa na transport wapnia z krwi do kośćca (reguluje gospodarkę wapniowo – fosforową)
źródła witaminy D:
- helioterapia – działanie promieni słonecznych (wytwarzana jest witamina D3)
- jaja (żółtko)
- ryby (fosfor)
- mleko i przetwory mleczne (masło, śmietana, jogurty)
Niedobór powoduje:
- krzywicę u dzieci
- rozmiękanie kości (zwłaszcza u kobiet)
- zaburzenia w budowie zębów
Nadmiar powoduje:
- rozrzedzenie kości
- wapnienie tkanek miękkich
- apatię
E (tokoferol)
reguluje procesy rozrodcze, hamuje gromadzenie w organizmie nasyconych kwasów tłuszczowych,
wpływa na hamowanie procesów starzenia
źródła witaminy E:
- w tłuszczach nasion roślin zbożowych (kiełki roślinne)
- zielone warzywa
- oleje roślinne (soja)
K
bierze udział w procesie krzepnięcia krwi, jest syntetyzowana w obecności niektórych bakterii w przewodzie pokarmowym
źródła witaminy K:
- kiwi
- natka pietruszki
- brokuły
- szparagi
- grejpfruty
Niedobór powoduje:
- bardzo rzadko spotykany, gdyż witaminę tę wytwarza flora bakteryjna przewodu pokarmowego
- u noworodków - wskutek złego przenikania wit. K - krwiomocz, krwawe wymioty i stolce, krwawe wylewy do jam ciała
- u dorosłych: skaza krwotoczna
Witaminy rozpuszczalne w wodzie:
C (kwas askorbinowy)
związek o silnych właściwościach utleniających i redukcyjnych (uszczelnienie śródbłonka naczyń)
źródła witaminy C:
- cytryny
- papryka
- porzeczki
- agrest
- aronia
- pigwa
- natka pietruszki
- kapusta i ogórki kiszone
- ziemniaki
- grejpfrutyjl
- kiwi
- pomarańcze i mandarynki
Witamina C wykorzystywana jest jako odtrutka – związane jest to z procesem utleniania (zatrucie alkoholowe)
Niedobór witaminy C powoduje:
- osłabienie odporności organizmu
- szkorbut – rozpulchnienie, krwawienie dziąseł i wypadanie zębów
Witamina C zapobiega:
- pękaniu drobnych naczyń krwionośnych (włosowatych) tworzeniu pajączków
- chorobom zakaźnym (bakteryjnym i wirusowym)
B1 (tiamina)
bierze udział przede wszystkim w przemianie węglowodanów i umożliwia prawidłowe spalanie glukozy, wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego (głównie ośrodkowego)
źródła występowania:
- produkty roślinne – głównie ziarna zbóż
- mleko
- jaja
- mięso zwierzęcym (wątroba wieprzowa i drobiowa)
- drożdże
Niedobór witaminy B1 to:
- choroba beri – beri - występuje głównie w krajach azjatyckich i związana jest z niedoborem lub całkowitym brakiem witaminy B1 – zapalenie wielonerwowe, które może doprowadzić do porażeń, a także zaniku mięśni szkieletowych
- łuszczenie naskórka, nadmierną suchość skóry i łamliwość włosów
- uporczywe bóle głowy i złe samopoczucie
B2 (ryboflawina)
występowanie jak B1, niedobór jej oprócz zmian w układzie nerwowym powoduje zmiany skórne, ponieważ bierze ona dodatkowo udział w procesach utleniania tkankowego
niedobór powoduje:
- wyprysk skórny podobny do zmian trądzikowych (umiejscawia się w okolicach brody i podbródka)
- łuszczenie i suchość skóry
- niedokrwistość organizmu i zaburzenia czucia
- predyspozycje do występowania zmian w kącikach ust (zajady)
- może prowadzić do zapalenia rogówki oka
- może prowadzić do osłabienia mięśniowego
- upośledzenie wzrostu u osób młodych – udział w syntezie tkankowej
B6 (pirydoksyna)
bierze udział w przemianie białkowej
źródła występowania:
- mięso (głównie podroby)
- mleko
- drożdże
- zielone części roślin
Niedobór witaminy B6 powoduje:
- zmiany skórne (stany zapalne)
- zaburzenia nerwowo – mięśniowe dołączające się do choroby beri – beri
B12 (kobalamina)
bierze udział w wytwarzaniu i dojrzewaniu krwinek czerwonych
- źródła występowania:
- drożdże
- mięso
- grzyby – niewielkie ilości
- białko jaja kurzego
Niedobór jej to:
- niedokrwistość krwinek czerwonych
PP (niacyna)
bierze udział w procesach oddychania tkankowego, stosuje się przy odmrożeniach, wrzodziejącym zapaleniu jelit, zapaleniach jamy ustnej i schorzeniach skóry
źródła występowania:
- drożdże
- otręby pszenne
- wątroba
niedobór jej powoduje
- rumień lombardzki, jego objawy to: zaczerwienienie spowodowane zapaleniem skóry nieosłoniętych części ciała (dłonie, twarz, okolice szyi, okolicy zausznej)
- biegunki spowodowane stanem zapalnym śluzówki przewodu pokarmowego
- zaburzenia OUN charakteryzujące się otępieniem lub spowolnionym myśleniem
